Portal Kresy działa od niedawna wykorzystując to samo „urządzenie” co portal Polska. Wynika z tego faktu szereg problemów, zarówno dla zamieszczających zdjęcia jak i dla przeglądających je. Moim zadaniem najważniejszy problem w Kresach jest kwestia nazewnictwa, głównie nazw ulic (placów, alej, dróg itp.), w aspekcie lokalizacji obiektów (zdjęć). Problem wynika z konieczności współistnienia nazw dawnych i współczesnych, zapisanych w alfabecie łacińskim i cyrylickim, braku wiarygodnych źródeł (map, planów, wykazów) dla nazw dawnych i współczesnych, a także niedopasowania formatki wprowadzania nowych nazw ulic do potrzeb portalu Kresy.

Nawiązując do dyskusji jaka miała miejsce w tym miejscu https://kresy.org.pl/8248175,foto.html, podjąłem się analizy tego problemu na przykładzie wykazu ulic Lwowa oraz zaproponowałem poniżej sposób jego rozwiązania. A więc jak jest?

Pod koniec 2019 r. wykaz dla Lwowa składa się z zaledwie 120 ulic. Stosując formatkę wprowadzania nazw ulic, administratorzy (bo tylko oni mogą wprowadzać nowe nazwy) mają do wypełnienia pola „Nazwa obecna” i „Nazwa dawna”. Nazwa obecna jest nazwą główną (w wykazie jest na pierwszym miejscu i wytłuszczona), nazwa dawna występuje w wykazie po kresce (dywizie) i w nawiasach. W oba pola można wpisywać więcej niż jedną nazwę, stosując nawiasy, przecinki lub średniki rozdzielające.

Jakiego rodzaju nazwy mogą występować dla danej ulicy (alei, bulwaru, drogi, itp.)?

1. Endonim (aktualnie obowiązująca nazwa ulicy zapisana w oficjalnych językach danego kraju lub regionu), np.:   проспект Свободи.[1]
2. Zlatynizowany endonim (transkrybowany[2] lub transliterowany[3] endonim wg oficjalnie przyjętych w Polsce tabel latynizacji), np.: prospekt Swobody (trb.) lub prospekt Svobody (trl.).
3. Egzonim polski (polski odpowiednik endonimu).[4]
4. Tłumaczenie endonimu (tłumaczenie nieoficjalne, dokonywane zwykle przez użytkownika portalu)
5. Dawna nazwa polska (dawna oficjalna nazwa polska, stosowana w 20-leciu międzywojennym lub w czasach C.K.), np.: Legionów; Hetmańska; Karola Ludwika.
6. Dawna nazwa radziecka (dawna nazwa z czasów ZSRR zapisana cyrylicą rosyjską lub ukraińską), np.: проспект Леніна.
7. Dawna nazwa niemiecka (dawna nazwa z czasów okupacji hitlerowskiej), np.:  Adolf Hitler Straße 
8. Dawna nazwa austriacka (dawna nazwa z czasów C.K.), np.: Karl Ludwig Straße.
9. Nazwy błędne (zła latynizacja lub błędne przypisanie).

Z punktu widzenia polskiego użytkownika portalu najważniejsza jest dawna nazwa polska (5). Nazwa ta pozwala na identyfikację obiektów zarejestrowanych na dawnych dokumentach i odniesienie ich do współczesnych. Równie ważny jest endonim (1), ponieważ umożliwia łatwe odnalezienie obiektu we współczesnych źródłach (nawet dla tych, którzy nie znają języka ukraińskiego, poprzez Kopiuj/Wklej). Równie ważna jest forma zlatynizowanego endonimu (2), gdyż pozwala prawidłowo odczytać i wypowiedzieć oryginalną nazwę osobom bez znajomości alfabetu i zasad wymowy języka ukraińskiego (rosyjskiego, białoruskiego).   W celu łatwego posługiwania się nazwą obiektu przydatny jest jego egzonim polski (3), bo pozwala na łatwe porozumiewanie się w polskim kręgu językowym (np. w kontakcie z Ukraińcem można użyć transkrybowanej nazwy „ulica Hohola”, a w rozmowie z Polakiem egzonimu „ulica Gogola”.  Istotne jest odróżnienie egzonimu od tłumaczenia endonimu (4). Egzonimy są nazwami utrwalonymi w języku polskim i odnoszącymi się zwykle do imion własnych (ulice: Gogola, Łesi Ukrainki, Strzelców Siczowych, Stauropigijska itp.), natomiast tłumaczenia endonimu zwykle odnoszą się do form przymiotnikowych rzeczowników pospolitych nazw ulic typu: Архівна – Archiwalna, Банківська – Bankowa, Соборна  площа – pl. Soborowy, Чернеча Гора – góra Monastyczna. Ze względu na łatwość popełnienia błędu należy unikać stosowania tłumaczenia endonimu. Dawne nazwy radzieckie (6), niemieckie (7) i austriackie (8) czasem bywają przydatne, ale umieszczanie ich w wykazie nazw ulic powodowałoby zbędne zagęszczenie treści i pogarszałoby jego czytelność. Odpowiednie miejsce dla takich nazw to opisy obiektów lub podpisy pod zdjęciami. Nazw błędnych (9) nie da się całkowicie wyeliminować. Niniejszy artykuł (jako propozycja do dyskusji) ma służyć ich maksymalnemu ograniczeniu.

Problemem jest jednak kolejność ich prezentowania oraz sposób zapisu. Tu kilkanaście (17) przykładów różnego podejścia do zapisu nazw ulic z bieżącego wykazu nazw Lwowa:

Jak widać, nie są tu przestrzegane żadne reguły. Dla uporządkowania powyższej sytuacji proponuję następujący schemat zapisu nazw ulic dla obszaru cyrylickiego:

Dawna nazwa polska (egzonim polski) – endonim (zlatynizowany endonim)

5 (3) – 1 (2)

lub, gdy brak egzonimu:

Dawna nazwa polska (tłumaczenie endonimu) – endonim (zlatynizowany endonim)

5 (4) – 1 (2)

Taki układ wymaga zmiany etykiet w formatce wprowadzania nazw ulic. Zamiast „Nazwa obecna” proponuję „Nazwa polska”, a dla etykiety „Nazwa dawna” – „Nazwa obecna”. Oczywiście, najlepszym rozwiązaniem byłoby umożliwienie wprowadzania oddzielnie wszystkich czterech nazw.

Powyższa tabela, według tego schematu, przyjmie taką postać:

Uwagi do tabeli:

1. Nie dajemy skrótu „ul.” oraz „вул.” ponieważ w obu językach i praktykach kartograficznych dopuszczalne jest pomijanie tego skrótu (wyjątkiem jest pierwsze polskie wystąpienie nazwy, które określa typ obiektu: ul., pl., al., dr.  itp.).
2. Ukraińskie określniki obiektów innych niż ulica podajemy w całości (площа – płoszcza, проспект – prospekt itp.).
3. We wszystkich nazwach (polskich i ukraińskich) unikamy podawania imion.
4. Jeżeli dla nazwy ukraińskiej (endonimu) istnieje egzonim (lub można nazwę pospolitą przetłumaczyć na język polski) i jest on identyczny ze starą nazwą polską to w nawiasach stawiamy łącznik (dywiz): (-). Dotyczy to także sytuacji, gdy brak jest egzonimu lub tłumaczenie nazwy ukraińskiej jest trudne, wątpliwe lub niemożliwe.
5. Jeżeli brak dawnej polskiej nazwy ulicy (nie istniała ulica lub nazwa nie jest znana) to w jej miejscu stawiamy łącznik, np.: - (pl. Dworcowy) - Двірцева площа (Dwircewa płoszcza) lub - (-) - Вічева площа (Wiczewa płoszcza)
6. W szyku przestawnym musi wystąpić przecinek (np. Stanisława, św., Żółkiewskiego, hetm.).
7. Kolejność starych nazw polskich tej samej ulicy: od najbardziej znanej do najmniej znanej (zwykle od najnowszej do najstarszej), nazwy rozdzielane są średnikiem (;), np.: ul. Hołówki; Gliniańska.
8. Jeżeli na jedną współczesną ukraińską ulicę składają się dwie (lub więcej) oddzielne ulice polskie, to każda dawna polska nazwa tworzy oddzielny obiekt, np.: Dwernickiego (Łemyka) - Лемика (Łemyka) oraz Dwernickiego (-) - Мушака (Muszaka).
9. Do transkrypcji stosujemy reguły zawarte w Zasadach latynizacji z języków posługujących się niełacińskimi systemami zapisu, zamieszczonych na stronie Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG) http://ksng.gugik.gov.pl/latynizacja.php.

Mam nadzieję, że powyższe propozycje pomogą ulepszyć portal Kresy, zarówno z punktu widzenia tworzących go autorów jak i zwykłych użytkowników.

Parsley