MENU
Rozdół nad Dniestrem. Park, akwarela Ludwiga Hansa Fischera. Potok płynący od Stulska, wpadający poniżej Rozdołu do Dniestru.

Dodał: sawa° - Data: 2020-07-09 09:39:19 - Odsłon: 6086
Rok 1910


Protoplastą rodu Lanckorońskich był Zbigniew z Brzezia urodzony około roku 1360, Marszałek Wielki Koronny i Starosta Krakowski, bliski współpracownik króla Jagiełły, dowódca 34 chorągwi marszałkowskiej w bitwie pod Grunwaldem, sygnatariusz unii polsko-litewskiej w Horodle. Zbigniew i jego syn Przedbór stworzyli rodzinę, herbu Zadora, wielce zasłużoną w dziejach Rzeczypospolitej.
W 1848 roku urodził się niejaki Karol Lanckoroński, syn twórcy kolei austriackiej, kawaler Orderu Złotego Runa, Orderu Odrodzenia Polski, mecenas sztuki, zajmujący stanowisko szambelana cesarskiego dworu w Wiedniu. Ten „niezwykle wielki pan” jak określał go Wojciech Kossak, był posiadaczem ogromnej fortuny, do niego należały majątki w Galicji, dawnym Królestwie Polskim oraz w samych Austro-Węgrzech. W skład tej fortuny, której właściciel był jedną z najbogatszych osób w Galicji, wchodziły: majątek w Rozdole, Komarnie i Jagielnicy na Podolu (dzisiejsza Ukraina), Wodzisław w zaborze rosyjskim, Freuenwald w Styrii (wschodnia część Austrii) oraz rozliczne kamienice we Lwowie i Krakowie, a z czasem nawet wielki, neobarokowy pałac w Wiedniu.
Rodzina Lanckorońskich przeniosła się do Wiednia za sprawą pradziadka Karoliny- Antoniego Rzewuskiego- współtwórcy Konstytucji z dnia 3 maja, po trzecim rozbiorze Polski. Zabrał on ze sobą wówczas, wiele obrazów, zakupionych ze spuścizny po ostatnim królu polskim. Kolekcja ta dodatkowo wzbogacona przez Karola stała się jedną z największych prywatnych na świecie. W latach 1892 do 1894 wzniósł reprezentacyjny pałac w stylu historyzującego baroku. W pałacu tym, Lanckoroński prowadził salon towarzyski, a w 1901 roku udostępnił go zwiedzającym, prezentując swoje zbiory składające się z malarstwa europejskiego od XIV do XIX wieku, eksponaty sztuki indyjskiej, egipskiej, japońskiej etruskiej, a nawet meksykańskiej zdobytych w czasie rozlicznych podróży.
W dniu 11 sierpnia 1898 roku na świat przyszła córka Karola z trzeciego małżeństwa - Karolina Maria Adelajda Franciszka Ksawera Małgorzata Edina hrabina Lanckorońska z Brzezia herbu Zadora. Urodziła się w Buchbergu w Austrii.
Każdego roku miesiące zimowe rodzina Lanckorońskich spędzała w Wiedniu, natomiast od kwietnia do listopada przebywali na Podolu, w swej posiadłości w Rozdole. Karolina wspominała:„Mój dom rodzinny w Rozdole, ślicznie na wzgórzu położony, słoneczny. Stał w dużym parku wśród drzew. Miałam narożny pokój z oknem wychodzącym na zachód. Patrzyłam stamtąd niezliczone razy na ogromne niezliczone horyzonty. W dużym parku dużo było kasztanów, dębów i buków.”           
Rozdół należał do rodziny Rzewuskich od 1650 roku, potem z racji koligacji rodzinnych przeszedł w ręce Lanckorońskich. Karol, istniejący tam pałac przebudował i rozbudował. Powstała monumentalna, dwupiętrowa bryła o cechach neorenesansu. W pałacu mieściły się rozliczne pokoje prywatne, komnaty reprezentacyjne. jadalnia czerwona i zielona, na galeriach sufit zdobiły stropy z cedrowego drzewa, w ściany wmontowane były antyczne płaskorzeźby, jak i freski przywiezione przez Karola z jego rozlicznych wypraw. Obok pałacu mieściła się biblioteka z niezwykle rzadkimi woluminami. Kiedy w 1939 roku, weszli bolszewicy, wszystko to, czego rodzina nie zdołała zabrać zaczęli palić, jeden z bardziej światłych generałów sowieckich spytał: Szto Wy diełajecie?, odpowiedzieć mu mieli: „Eto wszystko burżuazja, nada spalić.” Biblioteka ta liczyła pierwotnie 70 tysięcy tomów oraz 120 tysięcy fotografii.
Pałac otoczony zewsząd parkiem, w którym rosły buki, sosny, dęby, kasztany, w tym jadalne. Pośrodku parku stała kaplica pałacowa, przemieniona przez bolszewików na stanie, a na postumencie, na którym stała figura Świętej Panienki ustawiono rzeźby Lenina i Stalina. W ogrodzie były też fontanny. Jedna z nich uwieńczona była stiukowym aniołem, którego pijacy, jak powiadają miejscowi sprzedali za 30 rubli. Późniejsze badania wykazały, że niniejszy posąg był marmurowy i pochodził z II wieku naszej ery.
Dziś rozdolski pałac, mimo iż dzierżawiony przez kijowska firmę turystyczną ulega ciągłej dewastacji. Karolina tak wspomina swoje dzieciństwo w Rozdole:„Jeden buk był szczególnie przydatny bo bardzo gęsto i nisko rozgałęziony, można było nań uciekać i tam czytać. Raz gdy na moje urodziny w sierpniu, otrzymałam bardzo ważną dla mnie książkę, porwałam ją i wdrapałam się dość wysoko. Książka dla młodzieży opisywała odkrycie Troi. Słyszałam z daleka guwernantkę, wrogo wołającą moje imię. Gdy stanęła pod drzewem musiałam zejść. Zabrała książkę. Poszła ze mną do pałacu, do mojej matki i doniosła o szczegółami o przestępstwie. Matka wzięła książkę i powiedziała, bardzo poważnie, że porozmawia z ojcem. Byłam zatroskania jedynie o losy książki.” Jednak zapytana po latach przez Kazimierza Kuczmana o rodzinną posiadłość, poddała krytyce ojcowską przebudowę w stylu historyzmu i odpowiedziała jako historyk sztuki:
„Niech Pan nie myśli, że ten Rozdół z lat osiemdziesiątych XIX w. był piękny, jak był cały! Ale oczywiście jego wspomnienie jest mi drogie.”

Majątki te po śmierci Karola przeszły na własność jego dzieci.
Antoni (1892-1965) odziedziczył Wodzisław, Rozdół i Jagielnicę. Rozdół obejmował w 1938 r. 2525 ha, w tym: pola uprawne, łąki i pastwiska oraz lasy; ponadto browar, 2 młyny, olejarnię, cegielnię, kamieniołom i tartak. W r. 1937 w skład majątku Jagielnica, o łącznej powierzchni 6631 ha, wchodziły pola, łąki, pastwiska, lasy, a także stawy rybne. W okresie międzywojennym istniały tu także dwie gorzelnie, tartak, cegielnia, młyny, a nawet dwie bocznice kolejowe i warsztaty mechaniczne. Jagielnica słynęła również ze stojącej na wysokim poziomie hodowli koni, przeznaczonych głównie dla wojska, zaliczanej do największych w ówczesnej Małopolsce wschodniej. Na wysokim poziomie stała również hodowla bydła. Majątek, zniszczony znacznie po I wojnie światowej, został staraniem Karola Lanckorońskiego i sporym nakładem kosztów, odbudowany i unowocześniony.
           Karolina (1898-2002) i Adelajda (1905-1980) stały się właścicielkami Komarna, który to majątek otrzymała w 1803 r. Ludwika Rzewuskich Lanckorońska jako rekompensatę za długi Michała Kazimierza ks. Ogińskiego wobec jej dziadka Franciszka Rzewuskiego. Komarno obejmowało powierzchnię 7300 ha (dane z r. 1937, w tym: ziemię uprawną, pastwiska, łąki, stawy rybne, lasy). Wszystkie majątki Lanckorońskich stały na bardzo wysokim poziomie.
------------------------------
Po wojnie władze sowieckie urządziły w pałacu sanatorium. W 2004 roku za 460 tys. hrywien wykupił go kijowski biznesmen, i odsprzedał osobie nieznanej. Od tego czasu pałac był zamknięty i jedynie bezdomni od czasu do czasu włamywali się do środka, grożąc pożarem całego zabytku.

Wygląda jednak na to, że dla rezydencji Rzewuskich-Lanckorońskich nadeszły lepsze czasy. Dzięki wysiłkom lwowskiej aktywistki z organizacji społecznej „Wspólna misja” i Rady miejskiej Rozdołu pałac został zabezpieczony przed zimą. Od 28 października do 7 grudnia wolontariusze przeprowadzili szereg akcji, podczas których wywieziono śmiecie, zabezpieczono specjalną folią uszkodzone fragmenty dachu, zabito płytami pilśniowymi otwory okienne na parterze, folią zaś na piętrze. Ogółem wykonano prac na około 12 tys. hrywien. Ale najlepsza wiadomość jest taka, że w zabudowaniach z okresu sowieckiego koło pałacu planowane jest otwarcie centrum rehabilitacyjnego dla żołnierzy ATO. Wobec takich działań całość zabytku – pałac i park – zostały zwrócone w posiadanie Rady miasta Rozdołu i jest szansa na jego ponowne odrodzenie już w następnym roku.
Dmytro Antoniuk
Tekst ukazał się w nr 22-23 (291-292) 19 grudnia 2017 – 15 stycznia 2018

  • /foto/8807/8807777m.jpg
    1701 - 1800
  • /foto/8789/8789118m.jpg
    1898
  • /foto/8802/8802731m.jpg
    1900
  • /foto/8787/8787905m.jpg
    1900 - 1925
  • /foto/8787/8787916m.jpg
    1900 - 1925
  • /foto/8789/8789121m.jpg
    1900 - 1925
  • /foto/8832/8832536m.jpg
    1938
  • /foto/8832/8832539m.jpg
    1938
  • /foto/8832/8832544m.jpg
    1938
  • /foto/8832/8832547m.jpg
    1938
  • /foto/8832/8832548m.jpg
    1938
  • /foto/8832/8832549m.jpg
    1938
  • /foto/8832/8832550m.jpg
    1938
  • /foto/8832/8832551m.jpg
    1938

PAUart - zbiory Polskiej Akademii Umiejętności

Poprzednie: Cerkiew unicka (dawna) z murowaną dzwonnicą Strona Główna Następne: Cerkiew unicka (dawna) z murowaną dzwonnicą


Adrian S. | 2020-07-14 20:00:37
Dodało się podwójnie -
sawa | 2020-07-15 09:17:29
Podmienię na park w Rozdole :)